Azərbaycanın şimal dağları həmişə səyahətçilərin diqqətini çəkib. Quba rayonu isə öz təbiəti, qədim mədəniyyəti və nadir etnik qrupları ilə seçilir. Bu bölgənin ən maraqlı və unikal kəndlərindən biri də Haputdur. Şahdağ qrupuna daxil olan Haput kəndi, özünəməxsus dili, adət-ənənələri və mədəniyyəti ilə həm Quba, həm də Azərbaycanın digər dağ kəndlərindən fərqlənir.
Haput kəndinin sakinləri, Xınalıq və Əlik kəndləri kimi, Şahdağ etnik qrupuna daxildir. Onlar özlərini “hərər” adlandırır və dil baxımından qonşu kəndlərdən fərqlənirlər. Kənd dəniz səviyyəsindən təxminən 2000 metr yüksəklikdə, dağların qoynunda sanki təbiətin gizli bir guşəsində yerləşir. Haputlar, Xınalıqdan sonra Şahdağ qrupuna daxil olan ikinci ən çoxsaylı xalqdır.
Kənddə təxminən 100–200 ev mövcuddur. Qış aylarında kənd sakinlərinin bir qismi aşağı ərazilərdəki qışlaqlara köçür. Əsas məşğuliyyətləri isə maldarlıqdır ki, bu da sərt dağlıq təbiətə uyğun həyat tərzidir.
Haputlular Qafqaz dil ailəsinə mənsub olan haput dilində danışırlar. Tarixi sənədlərə görə, onların ulu əcdadları Qafqaz Albaniyasının sakinləri olan herlərdir. Bu gün də özlərini “hər” adlandırırlar. Haputlular əsasən Azərbaycanda Quba, Xaçmaz, Qəbələ, İsmayıllı və Ağdaş rayonlarında, həmçinin Bakı və Sumqayıt şəhərlərində yaşayırlar.
Təbiət və ətraf yaylaqlar
Haput kəndi ətrafında bir çox məşhur yaylaqlar yerləşir:
-
Tayduz yaylağı – kəndin üzbəüzündə
-
Çiye yaylağı – sağ tərəfdə
-
Qarabulaq yaylağı – üst hissədə
-
Təntə, Pətən və Qəbristanlıq yaylaqları – İsmayıllı istiqamətində
Gurbulağ yaylağı – kəndin yuxarı hissəsində
Dağ mənzərələri həqiqətən təsir edicidir. Tayduz yaylağından sağa doğru Aslan və Qaplan dağları, kəndin qərbində isə 3323 metr hündürlüyü ilə Şıxməmməd baba dağı – yerli xalqın “Qiblə dağı” adlandırdığı təpə yüksəlir. Bu dağlar Haput kəndinin təbiətini daha da möhtəşəm edir və turistlər üçün əsl foto cənnəti yaradır.
Tarixi abidələr və ziyarətgahlar
Haput kəndi həm təbiəti, həm də tarixi baxımdan zəngindir. Burada bir sıra tarixi və dini abidələr mövcuddur:
-
Babadilim türbəsi – XI əsrə aid, əvvəllər sufilik mərkəzi kimi fəaliyyət göstərib.
-
Qızdırma piri – kəndin dini ziyarətgahlarından biridir.
-
Qədim qəbristanlıq – bir çox qəbirlərin zamanla dağılması ilə maraqlı tarixi izlər saxlayır.
Babadilim Piri həmçinin Xalça Piri və Dil Açan Pir adları ilə də tanınır. Pirin içərisində iki övliyanın qəbri yerləşir və daşlardan hörülmüş bina kiçik bir hasarla əhatə olunub. Divarlarında müxtəlif dövrlərə aid ərəbcə kitabələr mövcuddur, bunlardan biri belə qeyd edir:
“Allahdan başqa Allah yoxdur. Məhəmməd Onun elçisidir...”
Bina Səfiəddin dövründə Soltan Fərrux tərəfindən tikilmiş, 1623–1624-cü illərdə isə Qarqiçay və Kükcə Badkuinin səyi ilə bərpa olunmuşdur.
Haput – təbiət və tarix bir arada
Haput kəndi həm təbiət həvəskarları, həm də mədəniyyət və tarix aşiqləri üçün əsl cənnətdir. Burada:
-
Dağ mənzərələrini izləmək
-
Qədim pirləri ziyarət etmək
-
Tarixi qəbristanlıqları görmək
-
Yaylaqlara yürüş etmək
imkanları mövcuddur.
Kəndin ərazisindən keçən keçmiş karvan və çoban yolları turistlər üçün maraqlı gəzinti marşrutları təklif edir:
-
Xınalıq – Haput
-
Haput – Qarxun
-
Xınalıq – Haput – Qaraburğa Qalacıq
-
Haput – Babadağ – Lahıc
Bu yollar yalnız təbiət gəzintisi üçün deyil, həm də bölgənin keçmişdəki ticarət və köç mədəniyyətini anlamaq üçün əhəmiyyətlidir.
